Terapia behawioralna budzi sporo kontrowersji, nie mniej jednak warto rozważyć zastosowanie tej metody, gdyż obecnie jest ona najskuteczniejsza. Specyfika funkcjonowania osób autystycznych, szczególnie w zakresie interakcji społecznych, komunikacji i wyobraźni oraz zakres problemów w tych sferach sprawiają, że następuje stopniowa weryfikacja istniejących form pomocy tym osobom.
Przełomowe znaczenie dla jej rozwoju miało stwierdzenie Ferstera, który odkrył, iż autyzm nie jest beznadziejnym zaburzeniem, nierokującym nadziei na poprawę. W ślad za tym odkryciem poszli Lovaas i Smith, którzy sformułowali główne założenia behawioralnej teorii autyzmu:
• terapia behawioralna dzieci autystycznych powinna opierać się na ogólnych prawach uczenia,
• autyzm to nie jeden główny, lecz szereg deficytów rozwojowych, nad którymi należy pracować,
• układ nerwowy osób autystycznych nie pozwala na przyswojenie im wszystkich bodźców z otoczenia, dlatego należy stworzyć im specjalne otoczenie (strukturyzacja),
• podejście behawioralne musi opierać się na indukcji, czyli zbieraniu danych i ich analizie, a nie na domysłach.
Na założeniach powyższych m.in. opierają się ogólne założenia terapii behawioralnej:
• zajmuje się tym, co widoczne w zachowaniu dziecka,
• nad jej przebiegiem czuwa wyszkolony terapeuta,
• tłumaczy zaburzenia w rozwoju dziecka „niedopasowaniem” układu nerwowego do wymagań otaczającego środowiska,
• jest podejściem całościowym, obejmującym swym działaniem dziecko, jego dom, szkołę i otoczenie społeczne,
• punktem wyjścia jest diagnoza, określająca stan rozwoju dziecka oraz nieprawidłowości w jego zachowaniu,
• na podstawie diagnozy formułuje się cele (krótkoterminowe) i wzmocnienia, będące podstawą indywidualnych programów terapeutycznych,
• używa sie jasnych i precyzyjnych terminów, nie dających możliwości różnych interpretacji,
• ważnym elementem jest system wzmocnień, który stosuje się w sposób ściśle zaplanowany,
• kluczowa część metody stanowi analiza behawioralna, której celem jest analiza zarejestrowanych rezultatów oraz skuteczności wybranych dróg postępowania,
• duża wagę przywiązuje się do systematycznego dokumentowania wyników pracy terapeutycznej.
Jak widać, w podejściu tym najistotniejsza jest praca z dzieckiem i systematyczna ocena jego funkcjonowania. Uwzględniając ograniczenia w dostępie do uszkodzonego wnętrza osoby z autyzmem, a tym samym problemy z identyfikacja i usuwaniem czynników wewnętrznych, odpowiedzialnych za problemy tych osób, bierze się pod uwagę innego rodzaju czynniki. Łatwiejszymi do zidentyfikowania są czynniki zewnętrzne, które po pierwsze przyczyniły się, a po drugie podtrzymują istniejący problem. Nie pomijając zatem znaczenia czynników biologicznych, w celu uzyskania pełniejszego obrazu danej osoby, uwzględnia się historię jej uczenia sie oraz obecne uwarunkowania sytuacyjne. Na tej podstawie planuje się zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu i rozwija się nowa historie uczenia się.
Kluczowa rzeczą w nauce dzieci autystycznych jest to, by potrafiły wykonać proste polecenia typu: wstań, usiądź, chodź do mnie itd. Brak tych podstawowych umiejętności może utrudnić, a nawet uniemożliwić naukę. Dlatego podstawą jest nauczenie dziecka, jak się uczyć. Nie bez przyczyny podejście behawioralne, zwane jest intensywnym, gdyż w maksymalnej liczbie godzin pracy indywidualnej (40-80 godzin tygodniowo!) upatruje się klucz do sukcesu. Badania naukowe wykazały, że najistotniejsze są lata nauki przed szkołą. Wczesna interwencja pozwoli zatem na szybsze nabycie umiejętności i uniknięcie utrwalenia problematycznych zachowań.
Główne cele terapii behawioralnej
• rozwijanie zachowań deficytowych – zachowania deficytowe to zachowania występujące u dziecka z autyzmem zbyt rzadko lub nie występujące wcale, a które uważane są za prawidłowe i pożądane u zdrowego dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach (prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa zabawkami, itd.),
• redukowanie zachowań niepożądanych – bez redukcji tych zachowań nie ma mowy o skuteczności terapii. Działanie to opiera się na: szczegółowym opisaniu zachowania, zmierzeniu jego natężenia, zaplanowaniu i wprowadzeniu w życie koniecznych zmian oraz na ocenie efektywności wprowadzonych działań,
• generalizacja i utrzymanie efektów terapii – generalizacja następuje wówczas, gdy zachowanie: pojawia się w różnych środowiskach i w obecności różnych osób (np. spokojne siedzenie w klasie, w domu, w kościele, w obecności innych nauczycieli, rodziców itd.),mówimy tu o generalizacji bodźca; rozszerza się na wiele pokrewnych zachowań (generalizacja reakcji); utrzymuje się w czasie (trwałość reakcji)
Zachęcamy Państwa do zapoznania się także z treningiem metodą Johansena IAS .
